Muziek verkocht als schoonmaakmiddel? Het lijkt minder raar dan het is. Harmonia was de dochter van Ares en Aphrodite en is in de geschiedenis geworden tot de personificatie van de orde en dan bedoeld in verscheidenheid, zowel kosmisch/psychologisch als esthetisch/politiek. De relatie tussen deze dame en de Duitse band Harmonia is niet meteen helder, want die groep staat meer bekend om het elektronische, experimentele, zoekend element. Maar aan de andere kant ligt er ook een heel duidelijke ritmische structuur aan ten grondslag dankzij een primitieve ritmebox. Maar ga je dieper in op waar Harmonia voor stond, dan wordt de link een stuk harmonieuzer.

Harmonia is eigenlijk Cluster+. Cluster bestaat uit Hans-Joachim Roedelius (1934- ) en Dieter Moebius (1944-2015). Beide heren wonen in Berlijn en zijn daar volop bezig met experimenten op het gebied van geluid, muziek, theater. Denk daarbij aan Fluxus. Roedelius is een van oprichters van het beroemde Zodiac Arts lab, een club waar heel wat latere beroemdheden hun basis hadden: Edgar Froese (Tangerine Dream), Klaus Schulze, Conrad Schnitzler, Conny Plank en ook Moebius. Moebius vormde met Roedelius en Schnitzler de band Kluster (1969-1971). Ze maakten onder die naam twee elektronische, experimentele platen (productie door Plank). Nadat ze in 1971 verhuisd waren van het drukke Berlijn naar Forst, een plattelandsdorp werd de naam veranderd in Cluster. In Forst staan drie oude, grote herenboerderijen bij elkaar. Er is eigenlijk niets, behalve rust en de natuur. Onderaan de weide stroomt rivier de ‘Weser’. Elektriciteit wordt opgewekt met generatoren en de verwarming bestaat uit een houtkachel waarvoor zelf hout gehakt moet worden. Back to basics dus. Dat tekent ook een beetje de muziek van Cluster en Harmonia, ontdaan van alle ‘luxe’.

Michael Rother (1950- ) is Klaus Dinger’s partner in de band Neu! Die samenwerking liep stroef, dat is elders op deze site te lezen. Rother zocht musici om Neu!’s muziek live te kunnen spelen. Hij dacht aan een band die hij had zien optreden: Cluster, vanwege hun soortgelijke, ritmische aanpak. Hij kende Moebius en Roedelius nog uit de tijd dat hijzelf in Kraftwerk speelde. Rother herinnerde zich dat heel goed: “At the time, I was a member of Kraftwerk (foto links, Rother links), and we had a concert in Hamburg, and Cluster were also on the bill. That was also quite a frightening story, because Kraftwerk was, of course, the famous band, but we were very democratic, and we asked the guys: “Would you like to start, or should we start?” And they made the wrong decision and said, “Oh, you go on first.” And then Kraftwerk started, and the music was so ecstatic, so rough, people really went wild. And when Cluster then started playing, people were furious! Quite a lot of people rushed to the stage and started turning around the speakers and disconnecting them, and they wanted us to keep on playing. So that was a memory I will never forget.”

Met die beelden nog in het geheugen vertrok hij uit Düsseldorf richting Forst om daar met de heren te overleggen en wat te ‘jammen’. Alleen Roedelius was aanwezig, maar het klikte meteen. Daarop besloot Rother Neu! even te parkeren. Met die gedachte vertrok hij weer naar huis om zes weken later terug te keren mét koffer en instrumenten. Dat het klikte was bijzonder, zowel Moebius als Roedelius hadden geen enkele muzikale opleiding; de eerste was grafisch ontwerper, de tweede fysiotherapeut. Hun muziek was vooral een soort onderzoek naar geluiden en klanken geweest, waarbij Moebius een wat agressievere benadering had en Roedelius een meer romantische. Met Rother, een ervaren muzikant en kennis van muziek theorieën leerden ze echter allemaal van elkaar.

De naam, ‘Harmonia’ komt voort uit een grap. Veel koren in Duitsland heten Harmonia, meestal met de naam van stad of dorp als toevoeging erbij. In de kelder van een van de drie boerderijgebouwen vinden ze een wegwijzer met de naam ‘Harmonia Ottenstein’, dat is een plaatsje in de buurt. Vanaf dat moment is de verkorte versie – Harmonia -hun groepsnaam.

De eerste plaat wordt uitgebracht op het Brain-label, hét label als het gaat om die vermaledijde benaming ‘krautrock’. Moebius ontwerpt de hoes in popart stijl. Een fles Harmonia als schoonmaakmiddel. Het kan symbolisch zijn, want de wezenlijke schoonmaak vindt plaats in de studio. Die studio bestaat uit drie Revox-spoelendecks, een zes-kanaals mixer, zelf geknutselde apparatuur en een eenvoudige ritme box. In feite zijn alle studiovoorzieningen teruggebracht tot de essentie. Dat is te horen in de muziek, die in zekere zin primitief of eenvoudig overkomt, maar dat geluid is bedrieglijk, want er gebeurt veel in die schoonmaakfles, van experimenteel elektronisch tot Satie-achtig ritmisch. Ambient versus industrieel en klassiek versus onbekende wegen. Enkele titels spreken boekdelen: ‘Hausmusik’ en ‘Sehr Kosmisch’. Die laatste is een parodie op het feit dat veel Krautrock verkocht werd als ‘Kosmische Musik’. Ondanks de ko(s)mische inslag zijn de meeste tracks sterk ritmisch. Je zou de muziek kunnen vergelijken met Kraftwerk, maar waarbij het bij Kraftwerk gaat om ‘popsongs’ gaat het bij Harmonia nog om zoeken. Misschien is dat de reden dat de verkopen tegenvallen?

Het jaar daarop wordt een nieuwe poging ondernomen. De bekende – ook bij het trio - Duitse producer Conny Plank biedt zijn hulp aan en komt met zijn ‘mobiele' studio naar Forst. Dat klinkt meer dan het is, in feite zet hij zijn 16-track console in zijn busje en rijdt daarmee naar het drietal. Plank zet alles op en blijft twee weken in Forst logeren. Michael Rother haalt herinneringen op over de samenwerking met Plank: “We were very fortunate to have a figure like Conny Plank around, because he was equally crazy. We didn‘t have to push him to experiment; we were all on the same level. Everybody was looking for new expressions, a new way of creating the sound. It was a very creative process, working with Conny. I remember some really wonderful moments, because he was so talented in picking up your ideas. We never theorized about music, we were intuitive players, musicians. The same with Conny — we didn‘t explain, or try to put into words what we were doing.” Mani Neumeier, de fanatieke drummer van Guru Guru, komt ook logeren en speelt daarom mee op een aantal tracks. Omdat de tweede plaat luxer is opgenomen en daardoor beter klinkt heet die eenvoudigweg ‘Deluxe’ (1975). Deluxe draagt meer het stempel van Rother dan de heren van Cluster; er is – zeker na het ‘mislukken’ van hun eerste plaat iets meer structuur aangebracht en er wordt zelfs gezongen. Niet dat dat veel uitmaakt, want niemand, nou ja bijna niemand dan, wilde deze tweede plaat kopen en net zo weinig mensen waren geïnteresseerd in concerten van Harmonia. Dat kwam misschien omdat ze live tapedecks nodig hadden om hun klanken te laten horen. De techniek was nog niet zover ontwikkeld en het zag er allemaal een beetje klungelig en draderig uit. Ach, ik vind dat het zo zijn eigen charme heeft en oprechter overkomt dan een druk op de computerknop heden ten dage. Toen voelde men zich beetgenomen. Jammer was dat ze de band niet zagen optreden onder een parasol. Dat was inmiddels hun ‘visual’ geworden. Onder de parasol hingen allemaal lampjes en daaronder stond de apparatuur in een driehoek opgesteld. Hoe simpel kan het zijn?

De drie heren van Harmonia zijn intussen iets minder harmonieus in aanpak dan hun groepsnaam. Er is onduidelijkheid over welke richting de muziek op zou moeten gaan en de visies lopen nogal uiteen. Rother wil nog meer structuur, want volgens hem gaat de muziek die ze maken nergens over. Een uittreksel van vijf minuten uit een optreden van ruim twee uur lokte bij een vriend de opmerking uit: “Komt er nog wat of gaat er nog iets anders gebeuren?” Moebius wilde meer de experimentele, onbekende kant op en Roedelius zat er een beetje tussenin, maar dacht meer aan ‘verstilling’. Ze komen er niet uit en het gevolg is dat de band besluit uit elkaar te gaan. Echter, het leven op het platteland heeft zo zijn eigen plannen, want voordat het zover is komt Brian Eno in de zomer van 1976 op bezoek in Forst. Eno kende de band van een live optreden in Hamburg (Fabrik) waar hij vooraan zat en spontaan mee ging én mocht spelen. Eno was na de twee platen van Harmonia een enorme fan van de groep: "the world's most important rock band" en wilde niets liever dan samenwerken. Hij vond dat Harmonia’s muziek zowel actief als passief geconsumeerd kon worden; iets dat hij zelf beoogde met bijvoorbeeld zijn discreet Music. Op weg naar David Bowie om met hem te werken aan diens Low-lp besloot Eno een tussenstop te maken. Zijn bezoek geeft de groep eventjes een nieuwe impuls, zeker als Eno aangeeft de muziek veel meer richting ‘liedjes’ te sturen. Een aanpak waar in ieder geval Rother blij van werd. In eerste instantie is die aanpak een oase in een verder nogal anarchistische handelend trio.

Het is dat Eno twee blanco tapes bij zich heeft, want anders was er niets opgenomen. Tapes waren vreselijk duur en werden steeds weer opnieuw gebruikt. Soms gingen daardoor - wat nu als belangrijk gezien wordt - opnamen verloren. Nu is dat ondenkbaar is, je weet maar nooit wat voor een potentiele schatten je zo op de plank legt. Eno bleef ondanks herhaald bellen van Bowie waar hij nu toch bleef maar liefst elf dagen, Hij nam de tapes mee om die thuis te bewerken met de opmerking dat hij die later mee terug zou nemen. Door allerlei gebeurtenissen kwam dat er niet van en verdwenen de tapes ergens in een doos in een kast; het bekende verhaal. Jaren later werden ze teruggevonden en uitgebracht (1976 – Tracks & Traces). Nog weer later (2007) kwam een teruggevonden liveconcert boven water (Live ’74) en in 2015 herinnerde Asmus Tietchens (Duits muzikant, kunstenaar, vriend van de drie heren en frequent bezoeker van hun concerten) zich dat hij ergens ook nog een tapeje had liggen. Dat bleek verrassend goed te klinken. Het gevolg was een vijfde cd: Documents 1975. Deze is misschien wel de beste dan meteen ook, want het geeft aan wat de groep live te bieden had. Op een hypnotiserend ritme (ritmebox) vliegen de gitaargolven al dan niet met fuzz op elektronische wolken je om de oren. De natuur is hier ver te zoeken, maar misschien leverde die juist het nodige contrast op?

Bijzonder is dat Rother nog steeds in Forst woont. De studio is gemoderniseerd, maar nog altijd hangt dat sfeertje van toen in de lucht. Naast muziek houdt Rother van fotograferen, de zon boven de Weser heeft hij al talloze malen vastgelegd. Het zijn de impressies van het landschap, dezelfde impressies die zo goed bij Harmonia pasten.

Nadat de samenwerking ophield gingen Roedelius en Moebius verder als Cluster en Rother keerde terug naar Neu! en maakte met Klaus Dinger ‘Neu! 75’. Maar al snel lag die band weer uit elkaar. In 1977 maakte Rother een bijzondere eerste soloplaat: ‘Flammende Herzen´.

In 2015 komt Grönland Records (een Engels label!) met een veel te dure Harmonia complete box. Alles zit erin, zelfs een pop-up van de boerderij uit Forst. Het is vooral dankzij Rother dat die box er komt. Roedelius heeft te weinig tijd als eregast op een festival ter ere van zijn tachtigste verjaardag. Moebius is zwaar ziek en overlijdt nog voordat de box er is (juli 2015).

Ondanks de verschillen en de kortdurende samenwerking was de essentie van Harmonia: vrijheid. Niet alleen in het leven op het platteland, maar ook onafhankelijk van modegrillen, platenmaatschappijen en andere creatief belemmerende factoren. Het maakt hun muziek bijzonder, niet de beste band ter wereld, maar wel een groep die meer invloed heeft gehad in Duitsland en daarbuiten dan je in eerste instantie zou denken. Harmonia gaf je een zonnestraal van onder de Parasol en zelfs die schijnbare tegenstelling was typisch voor een typische groep.